GERİ DÖN
Ders Öğretim Planı
| Dersin Kodu | Dersin Adı | Dersin Türü | Yıl | Yarıyıl | AKTS |
|---|---|---|---|---|---|
| 9101015081998 | X-Işın Astronomisi | Seçmeli Ders Grubu | 1 | 2 | 8,00 |
Dersin Seviyesi
Yüksek Lisans
Dersin Sunulduğu Dil
Türkçe
Dersin Amacı
X-ışın astronomisi yüksek sıcaklıklarda olağan üstü fizik koşullardaki yüksek erkeli parçacıkların fiziğine genel bir bakış getirmiştir. Bu alandaki gelişmeleri geçmişten günümüze doğru ele almak ve incelememizi bu alanda yapılmış makalelerden yola çıkarak yapmaktır.
Dersi Veren Öğretim Görevlisi/Görevlileri
Assoc. Prof. Dr. Ömür ÇAKIRLI
Öğrenme Çıktıları
| 1 | X-ışın astronomisisn tarihi |
| 2 | UHURU ve getirdikleri: Başlangıç |
| 3 | X-ışın astrofiziğinde temel süreçler |
| 4 | Gama-ışınlarına geçiş |
| 5 | Diğer X-ışın uyduları; ROSAT, Chandra, SUZAKU, Swift |
| 6 | X-ışın alıcıları |
Öğretim Sistemi
Dersin Ön Koşulu Olan Dersler
Yok
Ders İçin Önerilen Diğer Hususlar
Yok
Dersin İçeriği
Bu ders uzaya gönderilen roket, deney balonları ve uydulardan alınan verilerin incelenmesi ile temeli atılan X-ışın astronomisini anlatmayı hedefler. “Uhuru” bu uyduların ilkidir. Ayrıca Rosat, Asca, Rxte, BeppoSax gibi ömrünü tamamlayan uyduların yanısıra halen veri üreten Chandra, XMM-Newton, Integral gibi uydular X-ışın astronomisinin gelişimini gözlemlerle desteklemektedir. X-ışın astronomisi günümüzde uydu gözlemleri sayesinde çok gelişmiştir. Uydular, gezegenler ve oların uydularından büyük çapta gökada kümelerine kadar çok geniş bir aralıkta cismin gözlemini yaptılar. X-ışın astronomisi yüksek sıcaklıklarda olağan üstü fizik koşullardaki yüksek erkeli parçacıkların fiziğine genel bir bakış getirmiştir. Dersimizin genel amacı bu alandaki gelişmeleri geçmişten günümüze doğru ele almaktır. İncelememizi bu alanda yapılmış makalelerden yola çıkarak yapacağız. Şüphesiz makaleler yeterli olmayabilir ancak konuyu özetlemek açısından yeterlidir. Bu ders aynı zamanda lisansüstü eğitim alan genç bilim insanlarının konuyu irdelemesi ve bu alanda çalışma yapabilmeleri için bir başlangıç olmayı hedeflemektedir. Ders X-ışın astronomisinde kulanılan alıcılar, bunların kullanılması ile başlar ve büyük ölçekte X-ışın astronomisini uygulama alanlarını irdeler. Son bölüm X-ışın astronomisinin geleceğine kısa bir bakışı içermektedir.
Haftalık Ayrıntılı Ders İçeriği
| Hafta | Konular (Teorik) | Öğretim Yöntem ve Teknikleri | Ön Hazırlık |
|---|---|---|---|
| 1 | Giriş Alıcılar Çalışma koşulları, ilkeleri, kuantum etkinliği, erke aralığı, zaman çözümlemesi Alıcı ömrü | ||
| 2 | Görüntüleme Alıcı - teleskop uygulaması CCD alıcılar MOS CCD'ler | ||
| 3 | Yüksek çözümlemeli tayfçekerler Einstein OGS EXOSAT TG | ||
| 4 | Gökada X-ışın astronomisi Güneş sistemi elemanları Güneşin X-ışın etkinliği Güneş rüzgarı X-ışın etkinliği | ||
| 5 | Nükleer süreçler X-ışın astronomisi ve yıldızlar ROSAT "Flare" olayı | ||
| 6 | Soğuk Anakol yıldızları Orta kütleli yıldızlarda X-ışın akısı Evrimleşmiş yıldızlar Yakın çift yıldızlarda X-ışın akı değişimleri | ||
| 7 | Çok küçük kütleli yıldızlar ve Kahverengi Cüceler Manyetik aktivite - X-ışın akısı ilişkisi T-Tauri, HAeBe yıldızları, Protostar'lar | ||
| 8 | Beyaz cüceler Beyaz cücşerde X-ışın akı yeğinliği CHANDARA, EUVE ve XMM-Newton uydularının beyaz cüce gözlemleri | ||
| 9 | KIlasik Novalar X-ışın kaynağı novalar Yüksek çözünürlüklü X-ışın tayflarının yorumlanması | ||
| 10 | X-ışın çiftleri Büyük kütleli X-ışın çiftleri Küçük kütleli X-ışın çiftleri Güçlü manyetik alanlı cisimler: Nötron yıldızları Z- ve Atoll kaynakları | ||
| 11 | Karadelikler X-ışın çiftleri Kütle aktarımı, yumuşak ve sert X-ışın süreçleri, X-ışın tayfları, Fe çizgileri? Çok parlak X-ışın akıları | ||
| 12 | Süpernova ve kalıntılarının X-ışın kaynakalrı olarak incelenmesi Genç kalıntılarda atım hızı, element bolluğu, akı yeğinliği, şok dalgaları, dalga cephesi kinematiği Yıldız artığı | ||
| 13 | Yıldızlararası ortam Gaz, toz, ve diğerleri Yıldızlararası ortama ilişkin ROSAT verilerinin incelenmesi | ||
| 14 | Gökada ve gökadadışı X-ışın astronomisi İlk gözlemler Sgr A kaynağınını anatomisi Bipolar loblar X-ışın tüpleri | ||
| 15 | Gökada dışı X-ışın çiftleri "Çok Zayıf" X-ışın kaynakarı AGN'ler ve X-ışın kaynağı olarak gözlemlerin incelenmesi. | ||
| 16 |
Ders Kitabı / Malzemesi / Önerilen Kaynaklar
The Univers in X-Rays (G. Börner, Garching, Germany, A. Burkert, München, Germany, W. B. Burton, Charlottesville, VA, USA and, Leiden, The Netherlands M. A. Dopita, Canberra, Australia, A. Eckart, Köln, Germany, T. Encrenaz, Meudon, France, E. K. Grebel, Heidelberg, Germany ,B. Leibundgut, Garching, Germany, J. Lequeux, Paris, France, A. Maeder, Sauverny, Switzerland , V. Trimble, College Park, MD, and Irvine, CA, USA) ASTRONOMY AND ASTROPHYSICS LIBRARY
Planlanan Öğrenme Aktiviteleri ve Metodları
Etkinlikler ayrıntılı olarak "Değerlendirme" ve "İş Yükü Hesaplaması" bölümlerinde verilmiştir.
Değerlendirme
| Yarıyıl (Yıl) İçi Etkinlikleri | Adet | Değer |
|---|---|---|
| Ara Sınav | 1 | 100 |
| Toplam | 100 | |
| Yarıyıl (Yıl) Sonu Etkinlikleri | Adet | Değer |
| Final Sınavı | 1 | 100 |
| Toplam | 100 | |
| Yarıyıl (Yıl) İçi Etkinlikleri | 40 | |
| Yarıyıl (Yıl) Sonu Etkinlikleri | 60 | |
Staj Durumu
Yok
İş Yükü Hesaplaması
| Etkinlikler | Sayısı | Süresi (saat) | Toplam İş Yükü (saat) |
|---|---|---|---|
| Ara Sınav | 1 | 3 | 3 |
| Final Sınavı | 1 | 3 | 3 |
| Problem Çözümü | 10 | 5 | 50 |
| Tartışma | 20 | 4 | 80 |
| Proje Hazırlama | 7 | 10 | 70 |
| Seminer | 2 | 10 | 20 |
| Toplam İş Yükü (saat) | 226 | ||
Program ve Öğrenme Çıktıları İlişkisi
| PÇ 1 | PÇ 2 | PÇ 3 | PÇ 4 | PÇ 5 | PÇ 6 | PÇ 7 | |
| ÖÇ 1 | |||||||
| ÖÇ 2 | |||||||
| ÖÇ 3 | |||||||
| ÖÇ 4 | |||||||
| ÖÇ 5 | |||||||
| ÖÇ 6 |
* Katkı Düzeyi : 1 Çok düşük 2 Düşük 3 Orta 4 Yüksek 5 Çok yüksek